पछिल्लो दश वर्षमा नेपालमा खेतीयोग्य जमिन तीन लाख सात हजार दुई सय २९ हेक्टर जग्गा घटेको छ । तथ्यांक कार्यालयले बिहीबार राष्ट्रिय कृषि गणना २०७८ को सार्वजनिक प्रतिवेदनले नेपालमा २२ लाख १८ हजार हेक्टर जमिनमा खेती हुने गरेको जनाएको छ ।
४१ लाख ३० हजार सात सय ८९ परिवारले उक्त क्षेत्रफलको जमिनमा खेती गरिरहेको विभागको तथ्यांक छ । अघिल्लो कृषि गणना २०६८ अनुसार ३८ लाख ३१ हजार कृषक परिवारले २५ लाख २५ हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा कृषि कार्य गरेका थिए ।
यो दश वर्षको अवधिमा नेपालमा कृषि गर्ने परिवारको संख्या ९ प्रतिशतले घटेको हो । कृषि गणना २०७८ अनुसार नेपालमा रहेका जनसंख्याको ६२ प्रतिशत परिवार कृषक रहेका छन् । ०६८ को कृषि गणनामा कृषक परिवारको संख्या ७१ प्रतिशत रहेको थियो ।
वर्षैभरि खान पाउने कृषकको संख्या ४५ प्रतिशत
दश वर्षमा वर्षभरि खान पुग्ने किसानको संख्या ५ प्रतिशतले बढेको छ । गणनाअनुसार आफूले उत्पादन गरेको कृषिजन्य वस्तुमा वर्षभरि खान पुग्ने कृषकको संख्या ४५ प्रतिशत पुगेको छ । अघिल्लो गणनाअनुसार वर्षभरि खान पुग्ने कृषकको संख्या ४० प्रतिशत मात्र रहेको थियो । त्यस्तै, ३९ लाख ९९ हजार परिवार खेतीपातीमा आबद्ध छन् भने एक लाख ३२ हजार परिवारले पशुपक्षी पालन गरेका छन् । ०६८ को छैटौँ गणनाअनुसार ३७ लाख १६ हजार परिवार खेतीपातीमा र एक लाख १६ हजार परिवार पशु–पक्षीपालनमा आबद्ध थिए ।
त्यस्तै, यो गणनाले कृषक परिवारको आम्दानीको स्रोत कृषिउपजबाट १० वर्षमा १२ दशमलव ७ प्रतिशतले घटेको देखाएको छ । २०६८ को कृषि गणनाले कृषक परिवारको आम्दानीको मुख्य स्रोत कृषिबाट ८३ दशमलव १ प्रतिशत रहेको थियो । हालको गणनाले कृषिबाट आम्दानीको स्रोत ७० दशमलव ४ प्रतिशत रहेको छ ।
गाई–गोरु पाल्ने किसान घटे
नेपालमा गाई–गोरु पाल्ने किसानको संख्या घटेको छ । तथ्यांकअनुसार हाल १७ लाख आठ हजार घरपरिवारले गाई–गोरुपालन गरिरहेका छन् । जुन अघिल्लो गणनाको तुलनामा पाँच लाख ७३ हजार परिवारले कम हो । ०६८ मा २२ लाख ८१ हजार परिवार गाई–गोरुपालनमा आबद्ध थिए ।
०७८ को तथ्यांकअनुसार नेपालमा एउटा परिवारसँग गाई–गोरुको संख्या औसतमा तीनवटा छ । तथ्यांकअनुसार नेपालमा १८ लाख सात सय ७१ हजारले गाई–गोरुको संख्या घटेको छ । नेपालभर अहिले गाई–गोरुको कुल संख्या ४५ लाख ५९ हजार छ । ०६८ सालमा देशभर गाई–गोरुको संख्या ६४ लाख ३० हजार थियो ।
६८ प्रतिशत उत्पादित वस्तु किसान आफैँले उपभोग गर्ने
कृषि गणना ०७८ अनुसार अधिकांश (८८%) कृषक परिवारको मुख्य कृषि उत्पादन खाद्यान्न बाली रहेको छ । दोस्रो र तेस्रो स्थानमा क्रमशः तरकारी बाली (६%) र पशुपालन (३%) रहेको छ । यसमध्ये उत्पादित खाद्यवस्तु घरायसी प्रयोजनका लागि ६८ प्रतिशत उपभोग गर्ने गरेका छन् ।
केही बिक्री र उपभोग गर्ने २४ दशमलव ७ प्रतिशत र सबै बिक्री गर्ने कृषकको संख्या १ दशमलव १ प्रतिशत, बिक्री र केही घरायसी उपभोगको ५.४ प्रतिशत रहेको छ । कृषक परिवारमध्ये २६ प्रतिशत परिवारले कृषि कार्यका अतिरिक्त अन्य आर्थिक क्रियाकलाप पनि सञ्चालन गर्ने गरेका छन् । अघिल्लो कृषि गणनाका अनुसार यो प्रतिशत १६ रहेको थियो ।
