एस् ए टी भी भदौ १ २०८२, काठमाडौँः काठमाडौँ — गत आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा पुँजी बजारबाट करिब सवा १८ अर्ब रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ । वार्षिक रूपमा यति धेरै राजस्व संकलन भएको यो हालसम्मकै उच्च हो । यसअघि आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा १४ अर्ब ३४ करोड रुपैयाँ राजस्व उठेको थियो । गत आर्थिक वर्षमा नेप्से परिसूचक करिब एक हजार अंकले बढ्दा राजस्व संकलनमा पनि वृद्धि भएको हो ।

२०८१ जेठ अन्तिम सातातिरबाट सेयर बजारमा वृद्धिको संकेत देखिए पनि कांग्रेस र एमालेको गठबन्धनमा सरकार बन्ने सुनिश्चितता भएपछि मात्र नेप्से वृद्धिले गति समातेको हो । यसअनुसार २०८१ असार १७ मा यी दुई दलबीच सहकार्यको सम्झौता भएको थियो ।

उक्त दिन नेप्से परिसूचक करिब २ हजार ५३ अंकमा थियो । त्यसयता नेप्से करिब ९ सय अंकभन्दा धेरैले बढेको छ । २०८१ भदौ पहिलो सातासम्म नेप्से परिसूचक २ हजार ९ सय ७४ अंकमा पुगेको थियो । यसरी करिब साढे २ महिनाको अवधिमा समग्र नेप्से परिसूचक करिब १ हजारभन्दा बढी अंकले बढेसँगै कारोबार रकममा पनि बढोत्तरी आएको थियो ।

त्यसको सकारात्मक असर सरकारलाई प्राप्त हुने राजस्व संकलनमा परेपछि पुँजीबजारबाट हालसम्मकै धेरै राजस्व सरकारलाई गएको हो । गत आर्थिक वर्षमा पुँजीबजारबाट कुल १८ अर्ब २२ करोड ४१ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ ।

यसअनुसार पुँजीगत लाभकर (सीजीटी) बाट १६ अर्ब ५९ करोड ९२ लाख र अग्रिम करकट्टीबाट १ अर्ब ६३ करोड ४८ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको हो । अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा गत वर्ष संकलन भएको राजस्व झन्डै दुई गुणा बढी हो । आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा पुँजीबजारबाट ६ अर्ब १५ करोड ३८ लाख रुपैयाँ मात्र राजस्व संकलन भएको थियो ।

सेयर बजारमा कारोबार गर्ने लगानीकर्ता (व्यक्तिगत र संस्थागत) ले सेयर कारोबारमा लाभ प्राप्त गरेबापत सरकारलाई तिर्नुपर्ने रकम पुँजीगत लाभकर (सीजीटी) हो । सेयर बजारमा सेयरको मूल्य बढे पनि जबसम्म लगानीकर्ताले नाफा सुरक्षण गर्दैनन्, तबसम्म यो किताबी मूल्यमै रहन्छ । तर सेयर बिक्री गरेपछि लगानीकर्तालाई नाफा भएको अवस्थामा कर लाग्छ । त्यो पुँजीगत लाभकर हो ।

धितोपत्र ब्रोकरले सेयर किनबेचमा पाउने शुल्कबापत १५ प्रतिशत अग्रिम कर कट्टी (टीडीएस) तिर्नुपर्छ । उल्लिखित दुवै कर जोडेर गत आर्थिक वर्षमा सरकारले सेयर बजारबाट मात्र सवा १८ अर्ब कर प्राप्त गरेको भनेर विश्लेषण गरिएको हो ।

हालको कानुनी व्यवस्थाअनुसार सेयर कारोबारमा नाफा भएको अवस्थामा लगानीकर्ताले नाफाको ५ देखि १० प्रतिशत लाभकर तिर्नुपर्छ । सामूहिक लगानी कोष (म्युचुअल फन्ड) ले भने कर तिर्नुपर्दैन ।

यसअनुसार एक वर्ष (३६५ दिन) भन्दा बढी समयमा सेयर बिक्री गर्ने व्यक्तिगत लगानीकर्ताले नाफाको ५ प्रतिशत र एक वर्षभन्दा कम अवधिमा बिक्री गर्नेले नाफाको साढे ७ प्रतिशत पुँजीगत लाभकर तिर्नुपर्छ । तर संस्थागत लगानीकर्ताले नाफाको १० प्रतिशत लाभकर तिर्नुपर्छ । कुल सेयर कारोबारमा अधिकांश हिस्सा व्यक्तिगत लगानीकर्ताको छ भने संस्थागतको संख्या न्यून छ ।

अघिल्ला दुई वर्षमा सेयर बजार घटिरहेकाले कारोबार रकम पनि कम थियो भने लगानीकर्ताले नोक्सान बेहोरेका थिए । यसकारण यस क्षेत्रबाट सरकारलाई जाने राजस्व घटेको थियो । तर आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा यो बजारबाट सरकारलाई १० अर्ब ३८ करोड र आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा १४ अर्ब ३४ करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको थियो ।

यद्यपि अघिल्लो आर्थिक वर्षको अन्त्यदेखि बढ्न थालेको सेयर बजार गत आर्थिक वर्षको पहलो/दोस्रो महिनासम्म बढेर करिब ३ हजार नजिक पुगेको थियो । त्यसपछि बजार केही घटेर लामो समय २ हजार चार सय र २ हजार ५ सय हाराहारीमा रहेको थियो । खासगरी मौद्रिक नीति सार्वजनिक भएपछि पनि नेप्से परिसूचक करिब तीन सय अंकलन नेप्से बढिसकेको छ । सोही प्रक्रियामा यही साउन १३ मा नेप्से ३ हजार २ विन्दुमा पुगेको थियो । त्यसयता भने बजार निरन्तर घटिरहेको छ । जसअनुसार गत बिहीबारसम्म नेप्से २ हजार ७ सय ८८ अंकमा ओर्लेर बन्द भएको छ ।

सेयर किनबेचका लागि गत शुक्रबारसम्म ७० लाख १० हजार ९ सय १६ लगानीकर्ताले डिम्याट खाता खोलेका छन् । यो नेपालको कुल जनसंख्याको करिब २४ प्रतिशत हो । तर डिम्याट खाता खोलेका सबै लगानीकर्ताले दोस्रो बजारमा सेयर कारोबार गर्ने गरेका छैनन् ।

नेपाल स्टक एक्सचेन्जको तथ्यांकअनुसार हाल दोस्रो बजारमा सेयर कारोबारका लागि ४१ लाख ८९ हजार ६ सय ७७ जनाले खाता खोलेका छन् । तीमध्ये २६ लाख ५१ हजार २० जना पुरुष, १५ लाख २८ हजार ६ सय ११ जना महिला र बाँकी १० हजार ४६ वटा संस्थागत लगानीकर्ता (अन्य) रहेको नेप्सेको तथ्यांक छ ।

दोस्रो बजारमा कारोबारका लागि खाता खोलेकामध्ये पनि सबै सक्रिय छैनन् । धेरै निष्क्रिय छन् । नेप्सेका अनुसार १२ लाख ४८ हजार ८ सय ५५ जना मात्र दोस्रो बजारमा सक्रिय छन् । नेप्सेले गएको एक वर्षमा कम्तीमा एउटा कारोबार गर्ने लगानीकर्तालाई सक्रिय लगानीकर्ता भन्दै आएको छ ।

२०८२ जेठ मसान्तमा नेपाल स्टक एक्सचेन्ज लिमिटेडमा सूचीकृत कम्पनीहरूको संख्या २ सय ७२ पुगेको छ । सूचीकृत कम्पनीमध्ये १ सय ३२ बैंक तथा वित्तीय संस्था र बिमा कम्पनी रहेका छन् भने ९१ जलविद्युत् कम्पनी, २३ उत्पादन तथा प्रशोधन उद्योग, ७ होटल, ७ लगानी कम्पनी, ४ व्यापारिक संस्था र ८ अन्य समूहका रहेका छन् । २०८१ जेठमा सूचीकृत कम्पनीको संख्या २ सय ७० थियो ।

सूचीकृत कम्पनीमध्ये बैंक तथा वित्तीय संस्था र बिमा कम्पनीको धितोपत्र बजार पुँजीकरणको हिस्सा ५२.१ प्रतिशत छ । जलविद्युत् कम्पनीको हिस्सा १६.१, लगानी कम्पनीको हिस्सा ८, उत्पादन तथा प्रशोधन उद्योगको हिस्सा ५.५, व्यापारिक संस्थाको हिस्सा ५.३, होटलको हिस्सा २.८ र अन्य समूहका कम्पनीहरूको हिस्सा १०.२ प्रतिशत छ ।